افزایش تاب‌آوری کودکان

تاب آوری کودکان به‌طور مستقیم با میزان موفقیت و پیشرفت  آنها در ارتباط است و این مهارت را در کودکی می‌توان به‌خوبی ایجاد و تقویت نمود.
هیچ‌کس نمی‌داند چه اتفاقاتی در انتظار او و عزیزانش است. این نگرانی ممکن است از شما مادر یا پدری کنترل‌گر و محدودکننده بسازد؛ والدینی که نمی‌گذارند فرزندشان پیش‌پاافتاده‌ترین چالش‌ها را تجربه کند و از ترس شکست یا آسیب، او را دائما تعقیب می‌کنند! در این شرایط، به‌مرور از زندگی عادی خود فاصله می‌گیرید و به فردی مضطرب و ناامن تبدیل می‌شوید. فرزندتان هم احتمالا بیش از اندازه وابسته و ناتوان خواهد ماند.

اما کاش تنها مشکل این حجم از کنترل‌گری، همین بود! شما حتی نمی‌دانید تا چه زمانی می‌توانید از فرزند وابسته خود مراقبت کنید. در نهایت کودک شما یک روز مجبور است روی پای خود بایستد و با چنین شیوه تربیتی، ابزار لازم برای آزمودن و مبارزه کردن را در اختیار نخواهد داشت.

البته من اطمینان دارم این چیزی نیست که برای فرزندان خود بخواهید! بنابراین شاید بهتر باشد همین حالا که کودک شما هنوز نوپا و بی‌تجربه است مهارت‌های لازم را برای مواجهه با روزهای سخت زندگی به او آموزش بدهید. درواقع، به‌جای اینکه در همه صحنه‌های سخت روزگار، سپر بلای فرزند خود بشوید، ابزارهای مبارزه را در اختیار او قرار بدهید. تاب آوری یکی از مهم‌ترین این ابزارها است. در این مقاله به شما آموزش می‌دهیم چطور تاب آوری کودکان را افزایش بدهید و به‌جای ماهی دادن، ماهیگیری را به آن‌ها بیاموزید.
مهارت تاب آوری در کودکان به چه معنا است؟

کودکان دائما در حال تغییر هستند و سلامت روان آن‌ها به‌شدت تحت تاثیر شرایط محیطی قرار دارد. آن‌ها از افراد بزرگسال آسیب‌پذیرتر هستند و برای رشد بهتر و عملکرد سازگارانه، نیاز به آموزش مهارت‌های مختلف و تربیت مناسب دارند. یکی از مهارت‌هایی که کودکان باید یاد بگیرند مهارت تاب آوری است. تاب آوری برای کودکان به این معنا نیست که با هر شرایطی به‌سرعت سازگار شوند یا اجازه بدهند دیگران برای آن‌ها تصمیم بگیرند. بلکه کودک تاب آور به‌مرور یاد می‌گیرد مسئولیت تصمیمات خود را بپذیرد، چالش‌های سخت را با تلاش خود تغییر بدهد و شرایط غیرقابل انعطاف را بپذیرد. کودکان تاب آور احساسات خود را می‌شناسند و به‌خوبی آن‌ها را می‌پذیرند. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم، توصیه می‌کنیم مقاله تاب آوری چیست را مطالعه نمایید.
تاب آوری کودکان چه اهمیتی دارد؟

همه انسان‌ها دیر یا زود با چالش‌های زندگی روبرو می‌شوند. کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما تاب‌آوری مهارتی است که از تربیت والدین در سنین کودکی تا حدود زیادی تاثیر می‌پذیرد. بنابراین شما می‌توانید فرزندان یا دانش‌آموزان خود را پیشاپیش برای روزهای آینده مسلح کنید. تاب آوری سلاحی است که بر روی متغیرهای دیگری نیز تاثیر می‌گذارد. قابلیت‌های حیاتی و مهمی مانند مهارت خودتنظیمی، توانایی تصمیم‌گیری و حل مسئله و برخورداری از عزت نفس بالا از این دسته هستند.

کودکان تاب آور از پس شکست‌های زندگی برمی‌آیند و می‌توانند آن‌ها را مدیریت کنند. با هر بار زمین خوردن، دوباره می‌ایستند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و دفعات بعدی محکم‌تر و مقاوم‌تر به مبارزه با چالش‌ها می‌روند. گاهی اوقات اتفاقات بیرونی شدیدتر از آن است که کودکان بتوانند با آن مقابله کنند. در چنین شرایطی نیز، کودک تاب آور می‌تواند احساسات و هیجانات خود را درک کند و بپذیرد و باور داشته باشد که شرایط همیشه همین‌طور نخواهد ماند.

چه عواملی بر تاب آوری کودکان موثر است؟

۳ عامل مهم بر روی رشد تاب آوری کودک تاثیر می‌گذارد:

۱. رشد شناختی و مهارت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله

ما انسان‌ها موجوداتی هستیم که از همان کودکی به حل مسائل و پیدا کردن راه‌حل علاقه داریم. نوزاد انسان برای جلب توجه راه‌های مختلفی را امتحان می‌کند، انگشتان دست خود را باز و بسته می‌کند یا به سمت خاصی خیره می‌شود. در نهایت با گریه کردن موفق می‌شود توجه والدین را به خود جلب کند. این کودک از حل مسئله استفاده کرده‌است.

بااین‌حال ممکن است با وارد شدن ضربه یا اضطراب، مغز متفکر کودک فعالیت خود را کاهش بدهد تا بدن بتواند به تهدیدات خارجی پاسخ بدهد. در این شرایط می‌توان به کودکان کمک کرد تا دوباره احساس خودکارآمدی و تسلط را تجربه کنند و از قوه خلاقیت و حل مسئله خود کمک بگیرند. هرچه این مهارت‌ها در سنین کودکی بیشتر و بهتر تقویت شود فرد در بزرگسالی عملکرد بهتری خواهد داشت.

۲. مهارت خودتنظیمی

در نوزادان الگوی خواب و بیداری منظمی به‌مرور شکل می‌گیرد. دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که برای پرسیدن سوالات خود دست بلند کنند و منتظر اجازه معلم بمانند. خودتنظیمی سنگ‌بنای رشد کودک است. این مهارت مجموعه‌ای از «حافظه فعال»، «توانایی تمرکز بر یک هدف خاص»، «توانایی تحمل ناکامی»، «کنترل هیجانات» و «ابراز احساسات متناسب و به‌موقع» است. خودتنظیمی نقش قابل توجهی در پیشرفت تحصیلی، موفقیت اجتماعی و تامین سلامت روان کودک و البته بزرگسال دارد.

۳. رابطه با بزرگسالان دلسوز و حمایت‌گر

نوزاد انسان در ابتدا نسبت به والدین و مراقبان خود احساس دلبستگی می‌کند. بعدها این احساس به سایر اعضای خانواده، دوستان، همسایه‌ها، اقوام و معلمان نیز گسترش می‌یابد. دلبستگی ناایمن یا مختل‌شده در دوران طفولیت برای رشد یک کودک ویران‌گر است. این کودکان یاد نمی‌گیرند چطور ارتباط برقرار کنند، احساس امنیت را نمی‌شناسند و برای برقراری نیازهای خود، نیازمند دیگران هستند. ارتباطات سالم با مراقبان دلسوز به کودک کمک می‌کند نحوه ساختن روابط سالم را یاد بگیرد. روابطی که سالم و قابل پیش‌بینی هستند و در آن‌ها حمایت، راهنمایی و دلسوزی وجود دارد.
راه‌های افزایش تاب آوری فرزندان در خانواده

اگر می‌خواهید کودکان تاب آوری را تربیت کنید به چند توصیه زیر توجه داشته باشید:

از کودکان خود حمایت کنید، آن‌ها به پشتیبانی شما نیاز دارند، اما حمایت به این معنا نیست که شما به‌جای فرزند خود زندگی کنید! اجازه بدهید کودک چالش‌ها و سختی‌های عادی زندگی خود را تجربه کند و بعد از طی کردن آن‌ها، با او صحبت کنید. از احساساتش بپرسید و با او هم‌دلی کنید. اگر بخواهید جلوی همه ناکامی‌های مسیر زندگی او بایستید در آینده روزگار به سختی او را تحت تاثیر قرار خواهد داد!
جلوی اشتباهات قطعی فرزندتان را نگیرید! بگذارید تکالیف اشتباهش را به همان صورت تحویل بدهد و اسباب‌بازی محبوبش را که عمدا شکسته‌است، تعمیر نکنید. بگذارید کودک از پس چالش‌های کوچک زندگی بربیاید و تاب آوری را در خود افزایش بدهد.
به کودک خود کمک کنید احساسات و هیجانات خود را بشناسد و مدیریت، غلبه، کنترل و ابراز آن‌ها را به او بیاموزید. وقتی یک چالش عاطفی برای فرزند شما اتفاق می‌افتد با صحبت‌های خود نشان بدهید او را درک می‌کنید و کنار او هستید.
فرزند خود را به پشتکار داشتن و تاب آوری تشویق کنید. تنها موفقیت‌های او را جشن نگیرید بلکه به مراحل تلاش او برای دستیابی به یک هدف خاص، فارغ از نتیجه آن بها بدهید. وقتی کودک شما تمام تلاش خود را کرده‌است که نمره ۲۰ را در امتحان بگیرد، دیگر چه اهمیتی دارد این نتیجه اتفاق افتاده است یا نه؟ برای پشتکار و تلاش او ارزش قائل بشوید و هر بار که شکست می‌خورد او را به دوباره امتحان کردن تشویق کنید.
با کودک خود بازی کنید. در حین بازی هم می‌توانید تاب آوری او را تخمین بزنید و هم برای افزایش تاب آوری کودک برنامه‌ریزی کنید. در ادامه چند بازی مناسب برای افزایش تاب آوری فرزندان را آموزش می‌دهیم:

بازی های تاب آوری کودک در خانه

مهم‌ترین نکته‌ای که کودکان در بازی باید یاد بگیرند این است که برای یادگیری، کشف، لذت و حتی درمان، بازی کنند نه فقط برای بردن یا جان سالم به در بردن! بازی به مهارت حل مسئله، خودتنظیمی و بهبود روابط (سه عامل مهم رشد تاب آوری در کودکان) کمک می‌کند و در افزایش تاب آوری نوجوانان نیز موثر است. انواع بازی‌هایی که می‌توانید برای افزایش تاب آوری کودکان به آن‌ها آموزش بدهید:

بازی کردن با لگو: ساختمان‌سازی، خانه‌سازی و به‌طور کلی لوازم بازی فیزیکی به کودک کمک می‌کند در بازه زمانی مشخصی، بر روی یک طرح کلی تمرکز کند، هدفی برای خود تعیین نماید و برای رسیدن به آن استراتژی مشخصی داشته باشد. «می‌خواهم یک برج بلند بسازم که سقوط نکند. چطور می‌توانم این کار را انجام بدهم؟» این بازی اگر با حضور و حمایت مراقبان یا بزرگسالان دلسوز اجرا شود به بهبود روابط نیز کمک خواهد کرد.
تمرینات تنفسی: انجام یوگا، ژیمناستیک و ورزش‌های انعطاف‌پذیری و حرکات کششی خصوصا اگر با روتین دلخواه کودک همراه شوند به او خودآگاهی، خودتنظیمی و تاب آوری را می‌آموزند.
بازی حل مسئله: به کودک اجازه بدهید مشکلی را با صدای بلند و به‌طور کامل مطرح کند. راه‌حل‌های مختلف را با یکدیگر بررسی کنید و از کودک بخواهید مزایا و معایب هر کدام از انتخاب‌ها را بیان کند. مشکل مورد نظر نباید خیلی پیچیده و عجیب باشد. مثلا همین پرسش ساده: «گلدان‌های تراس را در فصل سرما چه کار کنیم؟» و هر پاسخی، هرچند ساده‌انگارانه می‌تواند موضوع این بازی باشد.
گفتگو پیرامون احساسات: برای کودک داستان کوتاهی بخوانید و در انتها از او بخواهید احساساتش درباره داستان و شخصیت‌های آن را به شما بگوید.
رقص و آواز: گوش دادن به موسیقی، آموزش موسیقی، شناسایی نت‌ها و سرعت آن‌ها، انواع آواها و تشخیص آن‌‌ها از یکدیگر یکی دیگر از سرگرمی‌های موثر در بهبود سلامت روان کودک و افزایش تاب آوری او است.

بازی های تاب آوری کودک در مهد کودک

به‌عنوان یک مربی، بازی‌هایی وجود دارد که با تمرین آن‌ها می‌توانید به کودکان تاب آوری را آموزش بدهید. دو بازی گروهی برای افزایش تاب آوری را در این قسمت از مقاله آموزش می‌دهیم:
۱٫ پیاده‌روی اعتماد

کودکان را به یک پارک امن یا حیاط مهد کودک ببرید و آن‌ها را به گروه‌های دونفره تقسیم کنید. در هر جفت از کودکان، یکی از آن‌ها چشم‌بندی بر روی چشمان خود قرار بدهد و دیگری دست او را بگیرد. حالا کودکی که چشم‌بند ندارد و چشم‌هایش باز است کودک دیگر را تا انتهای مسیر مشخصی هدایت کند. در انتهای این مسیر احساس هر دو کودک را می‌پرسیم و بعد آن دو با یکدیگر جابجا می‌شوند. در این تمرین افزایش تاب آوری، کودکانی که مشکل بی‌اعتمادی و ناامنی دارند خیلی زود خود را نشان می‌دهند. به‌علاوه کودکان یاد می‌گیرند به دیگران اعتماد کنند و با آن‌ها مهربان باشند.
۲٫ حلقه تحسین

حلقه تحسین یک بازی سرگرم‌کننده است اما به حداقل ۶ کودک برای اجرای آن نیاز دارید. شیوه این تمرین افزایش تاب اوری به این شکل است که: کودکان را به‌شکل یک دایره روبروی هم بنشانید و از آن‌ها بخواهید پاهایشان را دراز کنند. یک نفر را از جمع انتخاب کنید و از او بخواهید به‌صورت تصادفی یکی از بچه‌ها را تحسین کند. موضوع تحسین نباید به ظاهر فرد ارتباط داشته باشد و بهتر است مرتبط با یک رفتار یا اخلاق خوب در فرد مقابل باشد. هر کودکی که مورد تحسین قرار گرفت پاهای خود را جمع می‌کند و چهارزانو می‌نشیند. سپس یک نفر دیگر از جمع را که هنوز پاهایش را دراز کرده‌است تحسین می‌کند. این بازی تا آخرین نفر ادامه پیدا خواهد کرد.
ویژگی‌های کودکان تاب آور

کودکان تاب آور ۵ ویژگی مشترک دارند که به آن‌ها در پشت سر گذاشتن چالش‌های زندگی کمک می‌کند. البته لزوما نمی‌توانیم بگوییم تاب آوری باعث به‌وجود آمدن این ویژگی‌ها شده‌است یا به‌عکس. درواقع رابطه علت و معلولی مشخصی بین این مولفه‌ها وجود ندارد. اما از ارتباط آن‌ها با یکدیگر اطمینان داریم:

کودکان تاب آور با خودشان مهربان هستند. آن‌ها می‌دانند زندگی کامل نیست و آن‌ها مسئول نواقص خودشان یا زندگی نیستند.
این کودکان به اندازه لازم در زندگی فرصت مبارزه و یادگیری دارند. مهم است که کودک خود را در حین تقلا و تلاش برای تغییر شرایط، نجات ندهید و از میدان خارج نکنید. با چنین رفتاری به فرزندتان این پیام را منتقل می‌کنید که به اندازه کافی قوی نیست یا به توانایی‌های او اطمینان ندارید.
مهارت حل مسئله یکی از قابلیت‌های ویژه و برجسته کودکان تاب آور است. آن‌ها به‌جای غر زدن به دنبال راه‌حل هستند. اگر راه‌حلی برای مشکل پیش رو وجود نداشته باشد با هیجانات خود کنار می‌آیند و نسبت به شرایط سازگار می‌شوند.
کودکان تاب آور خود را با دیگران مقایسه نمی‌کنند زیرا می‌دانند نتیجه مقایسه یا احساس برتری است و یا احساس حقارت. در هر دو حالت نتیجه‌ منفی در بر دارد و دو سر باخت است. آن‌ها یاد گرفته‌اند موفقیت دیگران را هم جشن بگیرند.
بیان عاطفی و هیجانی کودک تاب آور بالا است. او احساسات و عواطف خود را می‌شناسد و می‌تواند در صورت لزوم آن‌ها را بیان کند.

کلام آخر در تاب آوری کودکان

برای کودکان، هر اتفاقی ممکن است یک تروما باشد و آسیبی در پی داشته باشد. از اتفاقات و فجایعی که همه افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد تا موضوعات ساده‌تری، مانند تغییر محل زندگی، شروع مدرسه یا مهد کودک پیدا کردن دوستان جدید، قلدری هم‌کلاسی‌ها یا تولد یک خواهر یا برادر دیگر می‌توانند تاب آوری کودک را تحت تاثیر قرار بدهند. بااین‌حال تربیت و حمایت درست و سنجیده شما می‌تواند او را به فردی تاب آور و سازگار با زندگی تبدیل کند. بخشی از تاب آوری به صورت ژنتیک از نسل‌های قبلی به کودک منتقل می‌شود اما بخش دیگر آن ترکیبی از تربیت، محیط رشد و تمرین است. بزرگ‌ترین سرمایه‌ای که می‌توانید به فرزند خود ببخشید، تاب آوری است.

 

منبع : آرامشیار